هفتکل سلام: یكی از آموزه های مهم در تفكر اسلامی، نقش و جایگاه امام معصوم علیه السلام است. در روایات مختلف و متعددی كه در مجامع شیعی و سنی نقل شده است، معرفت به امام ، جدا كننده اسلام و جاهلیت دانسته شده است. علاوه بر این جایگاه رفیعی كه برای امام معصوم علیه السلام مطرح است، سخن دیگر در نسبت و رابطه امام معصوم علیه السلام با قرآن كریم است. در روایات مختلفی امام «شریك القرآن» معرفی شده است. در یكی از زیارت‌های امام حسین علیه السلام امام شریك قرآن خطاب شده است:

السلام علیك یا امین الرحمن، السلام علیك یا شریك القرآن، السلام علیك یا عمود الدین، السلام علیك یا باب حكمة رب العالمین، السلام علیك یا عیبة علم الله، السلام علیك یا موضع سر الله، السلام علیك یا ثار الله و ابن ثاره والوتر والموتور السلام علیك وعلى الارواح التى حلت بفنائك. [1]

علامه حلی نیز در استدلالی كلامی بر لزوم امامت، امام را شریك قرآن در تبیین احكام دین دانسته است. از نظر وی یكی از دلایل نیاز به امام شراكت وی، در هدایت گری قرآن است. در استدلال هفتاد و نهم وی بر امامت، بر دو نكته ضرورت وجود امام و عصمت وی تمركز شده است. استدلال وی در كتاب الالفین چنین است:

امام شریك قرآن در تبیین احكام است. از آنجا كه احكام غیر متناهی بوده و كتاب متناهی است و برای مجتهد امكان علم به آنها میسر نیست، پس بدان جهت به وجود امام نیاز است. پس چنانكه ممتنع است باطل در قرآن راه یابد، بر امام نیز باطل راهی ندارد؛ چون امام و قرآن از این جهت یكسان هستند، پس امام معصوم است. [2]

در روایات اسلامی رابطه قرآن كریم و امام معصوم، به عنوان دو ثقل مهم و میراث برتر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله یاد شده است. طبق نقل شیخ صدوق در خصال پیامبر گرامی اسلام حدیث معروف به ثقلین را در مسجد جحفه ایراد فرموده است. در احادیث دیگری ـ که یکی از آنها را نعمانی در کتاب الغیبه نقل کرده است، ـ مکان این حدیث مسجد خیف معرفی شده است. [3] طبق روایت شیخ صدوق آن حضرت پس از اعلام جانشینی حضرت علی علیه السلام میفرماید:

بدانید که شما در روز قیامت در کنار حوض بر من وارد خواهید شد و فردا از شما سؤال خواهم کرد، پس از من با ثقلین چگونه رفتار کردید؟ پس مراقب باشید در حین ملاقات با من با آنان چگونه رفتار کرده اید. پرسیدند: یا رسول الله ثقلین چیستند؟ حضرت فرمود: ثقل اکبر کتاب خداوند متعال است که سببی ممدود از جانب خداوند و من به سوی شما و در دستان شما است. سوی دیگر این سبب به سمت شما است. در آن علم گذشته و آینده تا روز قیامت است. اما ثقل اصغر، پس آن هم سوگند قرآن است و او همان علی بن ابی طالب و خاندان او هست. این دو هرگز از هم جدا نخواهند شد تا در کنار حوض بر من وارد شوند. [4]

روایت ثقلین با تقریرهای مختلفی، از سوی راویان شیعی و سنی نقل شده است. اما آنچه که در این روایات اهمیت دارد، «نقش و جایگاه امام معصوم و عترت پیامبر صلی الله علیه و آله در هم سنگی با قرآن است. از دیدگاه شیعیان امام معصوم علیه السلام مفسر قرآن است. درک كامل مفاهیم قرآن صرفا منحصر در مطهَّرین است. «لا یَمَسُّهُ إِلاَّ الْمُطَهَّرُونَ» [5]. «مطهرون» طبق تفاسیر قرآنی، همان اهل بیت عصمت و طهارت می-باشند که خداوند در قرآن به تمجید آنان پرداخته و بر طهارت آنان حکم نموده است: «إِنَّما یُریدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَكُمْ تَطْهیراً» [6].

در روایات نبوی صلی الله علیه و آله اهل بیت ثقل اصغر خوانده شده است. قرآن به عنوان کلام الهی ثقل اکبر است. اهمیت قرآن نسبت به اهل بیت علیه السلام آن است که قرآن، پیام الهی بوده و بدان جهت تقدم دارد. در تعابیر مبارک پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نیز همواره تقدّم با خداوند بوده است. فضیلت پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله بر پیامبران پیشین، از آنجا آشکار میشود که حتی در حساس‌ترین و خطرناک‌ترین اوضاع نیز ادب محمدی صلی الله علیه و آله حاکی از تقدیم خداوند بوده است و این اوج غرق شدن در محبوب، در بیان آن حضرت است. قرآن کریم گزارش گفت‌وگوی آن حضرت را با مصاحب خویش، در غار ثور چنین نقل میکند که آن حضرت فرمود: «إِذْ یَقُولُ لِصاحِبِهِ لاتَحْزَنْ إِنَّ اللَّهَ مَعَنا فَأَنْزَلَ اللَّهُ سَكینَتَهُ عَلَیْهِ وَ أَیَّدَهُ بِجُنُودٍ لَمْ تَرَوْها» [7]. عظمت این تعبیر را میتوان در مقایسه آن با کلام حضرت موسی یافت. حضرت موسی علیه السلام نیز در مواجهه با وضعیت مشابه و تعقیب لشگر فرعون، هنگام رسیدن به رود نیل به تسکین خاطر بنی اسرائیل می پردازد و خداوند را به یاد آنان می‌آورد. اما هر چند در هر دو تعبیر «خداوند تسکین دهنده قلوب است»، اما ادب محمدی صلی الله علیه و آله باعث شده است که نام مبارک خداوند بر خویشتن وی تقدم یابد. إِنَّ اللَّهَ مَعَنا. اما در کلام حضرت موسی علیه السلام، آن حضرت خویش را بر خداوند مقدم ساخته است. «قالَ كَلاَّ إِنَّ مَعی‏ رَبِّی سَیَهْدینِ» [8].

بدین سان است که در کلام نبوی، قرآن به عنوان کلام الهی ثقل اکبر خوانده شده است. البته امام «قرآن ناطق» است و بر ظاهر قرآن برتری و تفوق دارد. اما چنین تفوقی، صرفا نسبت به قرآن ظاهری و در دست مردم است. اما امام نسبت به قرآن حقیقی و آنچه که کلام الهی است، خاضع بوده و معلم و مروّج آن است. فقیه اهل بیت علیه السلام مرحوم آیت الله تبریزی; نیز در سؤالی که از معظم له، در نسبت امام و قرآن میپرسند، بر این نکته تأکید میکنند. از ایشان درباره رأیی سؤال شده است که طبق آن اهل بیت: در نزد خداوند افضل از قرآن کریم دانسته شده است. ایشان پاسخ دادهاند:

قرآن بر دو امر اطلاق میشود: نخست، نسخه چاپ شده یا خطی موجود در دست مردم؛ و دیگری آنچه به واسطه جبرئیل علیه السلام بر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نازل شده است و نسخ چاپی یا خطی از آن حکایت میکنند. این همان است که ائمه: جان خویش را برای بقای آن و عمل به آن قربانی نمودهاند. و این همان ثقل اکبر است و با بقای بعضی نسخ آن نیز باقی میماند. اهل بیت علیهم السلام ثقل اصغر هستند. اما نمی توان قرآن را در معنای نخست که بر هر نسخه ای اطلاق می شود، با منزلت اهل بیت علیهم السلام مقایسه کرد؛ بلکه امام قرآن ناطق است و این قرآن صامت و هنگام دوران امر بین حفظ امام علیه السلام و حفظ برخی نسخ چاپی یا خطی، پس حتما می بایست بر حفظ امام اقدام نمود، چنان‌که این امر در قضیه صفین اتفاق افتاد. [9]

طبق روایات وارده، ثقلین از همدیگر جدایی ناپذیرند. بدین جهت است که رابطه امام با قرآن، از منظر دیگری نیز نمود می‌یابد. طبق تصریح قرآن کریم، قرآن در دو مرحله تنزیل و انزال ابلاغ شده است. مرحله تنزیلی، مرحله تدریجی است و اختصاص به ساحت مقدس پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله دارد و در طول 23‌سال دوره رسالت بر آن حضرت نازل شده است تا با بیان تدریجی احکام اسلامی، به جامعه تازه مسلمان، آنان را در موارد پیش رو راهنمایی كند. آیه شریفه «وَ قُرْآناً فَرَقْناهُ لِتَقْرَأَهُ عَلَى النَّاسِ عَلى‏ مُكْثٍ وَ نَزَّلْناهُ تَنْزِیلاً» [10]، نزول تدریجى آن را بیان مى ‏كند. اما علاوه بر این مرحله، قرآن به صورت انزال یک باره نیز از جانب خداوند نازل شده است. در سوره قدر بر این امر تصریح شده است: «إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ». [11]

در جای دیگر بر وقوع انزال قرآن در شب قدر تأکید شده است: «وَ الْكِتابِ الْمُبِینِ إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةٍ مُبارَكَةٍ» [12]، طبق روایات اسلامی هر چند وقوع تنزیل قرآن یک مرحله بیش نبوده است؛ اما انزال قرآن همواره در شب قدر رخ میدهد و تکرار می شود. از این جهت یکی از مسائل مطرح در این زمینه ارتباط قرآن به عنوان ثقل اکبر با امام به عنوان ثقل اصغر است. مفسّران شیعی با تمسک به این مسأله، از نزول قرآن در شب قدر بر قلب مبارک امام سخن گفته اند. شب قدر، شب تقدیر اعمال و نزول فرشتگان و روح است. مهبط و محل نزول قرآن، فرشتگان و روح، جز امام نخواهد بود و با توجه به استمرار این امر لازم خواهد بود تا همواره امام حضور داشته باشد و قرآن و تقدیر اعمال را دریافت كند. این امر حاکی از پیوند مجدد میان امام معصوم علیه السلام و قرآن کریم است. بدیهی است در عصر کنونی ـ که عصر ولایت و امامت حضرت ولی عصر(عج) می باشد ـ قرآن با آن حضرت عجین گشته و آن حضرت قرآن ناطق است.

صاحب تفسیر نور الثقلین همراه با دیگر مفسران شیعی، استناد نموده اند که بدون وجود امام ، شب قدر نیز امکان پذیر نخواهد بود. وجود شب قدر، به عنوان شب نزول قرآن و نازل شدن ملائکه و روح، دلیل بارزی برای وجود امام و عدم جدایی ثقل اکبر و ثقل اصغر است.

در روایات مختلفی با شب قدر بر ضرورت امامت احتجاج شده است. در حدیثی امام باقر علیه السلام فرمود: «یا معشر الشیعة! خاصموا بسورة إِنّا أَنْزَلْناهُ تفلحوا، فواللَّه أنّها لحجّة اللَّه تبارک و تعالی علی الخلق بعد رسول اللَّه صلی الله علیه و آله وأنّها لسیّدة دینکم وأنّها لغایة علمنا. یا معشر الشیعة! خاصموا بحم وَ الکِتابِ المُبِینِ... فإنّها لولاة الأمر خاصّة بعد رسول اللَّه...»؛ «ای جماعت شیعه! با خصم خود به سوره «انا انزلناه» محاجّه کنید که پیروز خواهید شد. پس سوگند به خدا که این سوره از برای حجت خداوند ـ تبارک و تعالی ـ بعد از رسول است. این سوره همانا مدرک دین شما و نهایت علم ما است. ای جماعت شیعه! با آیه «حم و الکتاب المبین...» احتجاج کنید؛ زیرا این آیات اختصاص به والیان امر بعد رسول خدا دارد...». [13] و نیز فرمود: «وأیم اللَّه! إنّ من صدّق بلیلة القدر، لیعلم أنّها لنا خاصّة...»؛ «به خدا سوگند؛ همانا هر کس تصدیق کند لیلة القدر را، علم پیدا می‏کند که از برای ما است...». [14]

رسول خدا صلی الله علیه و آله به اصحاب خود فرمود: «آمنوا بلیلة القدر، إنّها تکون لعلیّ بن أبی طالب و لولده الأحد عشر من بعده»؛ «به لیلة القدر ایمان آوردید؛ زیرا برای علی بن ابی طالب و یازده فرزند بعد از او است». [15] امیرالمؤمنین علیه السلام به ابن‏عباس فرمود: «إنّ لیلة القدر فی کلّ سنة، وأنّه ینزل فی تلک اللیلة أمر السنة وأنّ لذلک الأمر ولاة بعد رسول اللَّه صلی الله علیه و آله فقلت: من هم؟ فقال: أنا وأحد عشر من صلبی أئمّة محدّثون...»؛ «همانا در هر سال لیلة القدر است، در آن شب امر یک سال نازل می‏شود. برای آن والیانی است بعد از رسول خدا صلی الله علیه و آله.

ابن عباس می‏گوید: عرض کردم: آنان چه کسانی اند؟ حضرت فرمود: من و یازده نفر از صلب من که همگی امام و محدث‌اند». [16]

رابطه حضرت مهدی(عج) با قرآن کریم، تنها به این امور ختم نمیشود. موارد فوق در تمامی اهل بیت عصمت و طهارت: جاری بوده است. اما رابطه امام با قرآن کریم، تجلی خاصی نیز در عصر ظهور دارد. چنین رابطه ای به حضرت مهدی(عج) اختصاص دارد. در روایات اسلامی تأکید شده است که آن حضرت احیاگر قرآن است. این احیا گری در راستای اصلاحات دینی و فرهنگی و نوسازی جامعه اسلامی است. مجموع این نوسازی‌ها و بازسازی‌ها گاه آن چنان زیاد و دگرگون کننده است که در پاره ای از روایات اسلامی، از آن به «دین جدید» و «کتاب جدید» تعبیر شده است. در روایتی از امام صادق علیه السلام در کتاب «اثبات الهداة» نقل شده است: «اذا خرج القائم یقوم بامر جدید، و کتاب جدید، و سنّة جدیدة و قضاء جدید»؛ هنگامی که قائم خروج کند امر تازه، كتاب تازه، روش تازه و داوری تازه ای با خود می آورد». [17]

تازگی این برنامه ها و روش‌ها و داوری‌ها، نه به خاطر آن است که مذهب جدیدی با خود می آورد، بلکه آن‌چنان اسلام را از میان انبوه خرافات، تحریف‌ها، تفسیرهای نادرست و تلقّی‌های غلط بیرون می آورد که بنایی کاملا نو و جدید جلوه می کند. همچنین تازگی کتاب نه مفهوم آن است که یک کتاب آسمانی جدید بر او نازل شود، چرا که امام قائم است و حافظ دین، نه پیامبر و آورنده آیین و کتاب جدید؛ بلکه قرآن اصیل فراموش شده را چنان از زوایای تحریف‌های معنوی و تفسیرهای نادرست بیرون می کشد که می توان نام کتاب جدید بر آن گذاشت. [18] بدین سان جدایی ناپذیری و شراکت قرآن با امام معصوم علیه السلام در این عصر ظهور، مجددا تجلی خواهد یافت و آن حضرت احکام قرآن کریم را بر روی زمین زنده خواهد نمود.

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: